افسردگی زایمان نوعی از اختلال افسردگی است که در خانم‌هایی که به تازگی زایمان کرده‌اند رخ می‌دهد. این اختلال در عملکرد مادر مشکل ایجاد می‌کند. افرادی که زایمان کرده‌اند باید بیشتر از قبل مورد توجه خانواده و دوستان خصوصاً همسر خود قرار گیرند.
اما افسردگی پس از زایمان چیست؟ برخی از خانم‌ها نگران این موضوع هستند که مبادا به افسردگی پس از زایمان مبتلا شوند و به دنبال روش‌های جلوگیری آن هستند. بعضی افراد نیز علائم و نشانه‌های این بیماری را در خود مشاهده می‌کنند و در انتخاب روش‌های درمان بازمانده‌اند.
افسردگی پس از زایمان چیست؟
افسردگی پس از زایمان برخلاف تصور عموم مردم نوعی بیماری شایع است. طبق آماری که وجود دارد، بین هر 100خانمی که تازه زایمان کرده‌اند حداقل ۱۰ نفر به این بیماری مبتلا خواهند شد. معمولاً کم انرژی بودن خانم‌ها اگر مدت طولانی ادامه داشته، می‌تواند نشان‌دهنده افسردگی پس از زایمان باشد. این مدت طبق استانداردی که دارد باید دو هفته به طول انجامد. در صورت ابتلا به این بیماری مادر توانایی نگهداری صحیح از کودک خود را نخواهد داشت.
بیماری که مبتلا به افسردگی از این نوع باشد حتی در رسیدگی به امور خود نیز ناتوان خواهد بود. همین صفت بیماری موجب می‌شود تا فرد به راه‌های درمان آن فکر کند. خانم‌های مبتلا انجام کارهای آسان را به دوش سایر افراد خانواده می‌اندازند و از انجام دادن آن‌ها شانه خالی می‌کنند. این دلایل قابل مشاهده و فهم است اما گاهی برای تشخیص افسردگی پس از زایمان دلیل ناآشکاری نیز وجود دارد. این دلیل می‌تواند نارضایتی از رفتار خود با نوزاد باشد؛ یعنی مادر حس می‌کند باید محبت و رسیدگی بیشتری را به نوزاد خود نشان دهد.
افسردگی پس از زایمان برای چه افرادی اتفاق می افتد؟
خانم‌هایی که به تازگی فارغ شده‌اند زیاد نشانه‌های این بیماری را ندارند. افسردگی پس از زایمان زمانی ظهور می‌کند که نوزاد یک یا دو ماهه باشد. البته این مدت زمان در تمام بیماران یکسان نیست. این بیماری احتمال دارد که در برهه‌های زمانی مختلف علائم خودش را نشان دهد. می‌توان گفت حدود ۳۰ الی ۴۰% از خانم‌ها در طی دوران بارداری خود علائم این بیماری را در خود مشاهده می‌نمایند. حتی نشانه‌های افسردگی پس از زایمان با این افراد خواهد بود.
نشانه ها و علائم افسردگی پس از زایمان چیست؟
علائم هر بیماری ممکن است تمام یا همه نشانه‌ها را در خود جای دهد؛ پس نمی‌توان اطمینان داشت که فردی با داشتن تنها دو نشانه به این بیماری مبتلا نیست. افسردگی واژه‌ای ملموس در جوامع امروزی است که تشخیص آن کار راحتی خواهد بود. افراد افسرده به دلایل نامعلوم همواره بغض‌آلود هستند و با پایان روز این حس در آن‌ها تشدید می‌شود. رنجش بیش از اندازه گاهی یک نشانه آشکار برای افسردگی پس از زایمان است. در همچین شرایطی فرد با کوچک‌ترین واکنش‌های همسر، کودک و… آزرده‌خاطر می‌شود.
به این موضوع هم اشاره کنیم که زود خسته شدن در این خانم‌ها به شدت شایع است. مادرانی که از زایمان آن‌ها مدت زمان کمی گذشته، معمولاً با انجام کارهای کوچک کم‌کم شروع می‌کنند و در نهایت به حالت معمول خود می‌رسند؛ اما اگر مادر تا مدت دوماه همچنان حالت خستگی و فاقد انرژی بودن را داشته باشد، یکی از علائم افسردگی پس از زایمان را دارد.
بی‌خوابی یا کم‌خوابی در بیماران افسرده شایع است. مادران بیمار تمام طول شب را بیدار می‌مانند حتی اگر خسته باشند. افسردگی در میزان اشتهای بیمار در غذاخوردن تأثیر مستقیمی دارد و یکی از علائم آن است.
یکی از نشانه‌های عمده در افسردگی این است که فرد از لحظات شاد خود لذت نمی‌برد و آنچنان رغبتی به خوش‌گذرانی ندارد. مادران مبتلا به افسردگی پس از زایمان از نوزاد خود حس لذت‌بخش را نمی‌گیرند و از این بابت متأسف هستند. داشتن رابطه جنسی با همسر خصوصاً مدتی پس از زایمان به دلایل جسمی عادی است؛ اما اگر جز این باشد می‌تواند یکی از علائم افسردگی را نشان دهد. عوامل بسیاری هستند که تنها در هنگام افسردگی دیده نمی‌شوند اما اگر مدت زمان قابل توجهی ادامه داشته باشند از نشانه‌های آن خواهند بود. این عوامل عبارتند از:
- اضطراب
- داشتن افکار منفی
- اجتناب از جمع
- ناامیدی
- تمایل به مرگ یا خودکشی
- علائم روان‌پریشی
افسردگی پس از زایمان روی احساس مادر به نوزاد تأثیر می گذارد؟
مادری که به افسردگی پس از زایمان مبتلا است می‌داند آنچنان که باید به فرزند خود احساس مادرانه را القا نمی‌کند. همین موضوع یک دلیل برای داشتن عذاب وجدان و احساس گناه خواهد بود. مادر تمایل دارد که نیازهای احساسی نوزادش را برآورده کند اما در اجراکردن آن ضعیف عمل می‌کند. مواردی هم وجود دارد که مادر نسبت به کودکش بی‌احساس است و او را دوست ندارد.
افسردگی پس از زایمان موجب می‌شود که فرد حس کند نوزادش به او نزدیک نیست و همانند شخصی است که هیچ نسبتی با خودش ندارد. این گونه مادران متوجه نیاز جسمی کودک نمی‌شوند.
مشکلات بهداشت روانی که افسردگی پس از زایمان برای مادر دارد
بیشتر مادرانی که به افسردگی پس از زایمان مبتلا هستند از بیماری‌های روانی قبل از حاملگی خود اطلاع نداشته یا به آن‌ها توجه نکرده‌اند. اگر فرد قبل از حاملگی بیماری‌های روانی خود را درمان کند امکان ابتلا به افسردگی پس از زایمان را کاهش می‌دهد.
حتی در کنار افسردگی، بیماری‌های پیشین عود می‌کنند و درمان آن‌ها دشوارتر خواهد شد. در این صورت حتی با وجود نوزاد، مادر حس خوبی نخواهد داشت. به افرادی که نشانه‌های بیماری‌های روانی را در خود مشاهده می‌کنند توصیه می‌شود تا قبل از بارداری درمان شوند.
چرا مادر دچار افسردگی پس از زایمان می شود؟
افسردگی نوعی بیماری است که نمی‌توان بروز آن را تنها به یک یا دو دلیل دانست؛ چراکه دلایل بی‌شماری زمینه‌ساز تشکیل احساس منفی و افسردگی است. یک فرد چه زن و چه مرد، در طول زندگی تنش‌های مختلفی را تجربه می‌کند که رویارویی با هر کدام بر روحیه آن تأثیرگذار هستند. اغلب ما می‌توانیم مشکلات را پشت سر بگذاریم اما بعضی‌ها قادر نیستند این تنش‌ها را حل و فراموش کنند. افسردگی پس از زایمان در خانم‌هایی که از سمت اطرافیان ترد شده است، بیشتر دیده می‌شود.
پشتیبانی خانواده و همسر در دوران بارداری و پس از زایمان روی درمان افسردگی تأثیرات مثبتی خواهد داشت. همچنین اگر رویدادی مانند از دست دادن عزیزی برای خانم باردار رخ داده باشد، احتمال دچارشدن به افسردگی در فرد بالا می‌رود. تنش‌های دیگری از این قبیل وجود دارند که حتی به ارتباط اجتماعی خانم‌ها، مانند روابط شغلی نیز مربوط هستند. بیماری‌های جسمی مانند کم‌کاری تیروئید می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد افسردگی پس از زایمان باشند. تمامی این موارد می‌توانند تنها یک دلیل برای بیماری افسردگی پس از زایمان را بیان کنند.
آیا اقداماتی جهت جلوگیری از افسردگی پس از زایمان وجود دارد؟
با توجه به اینکه دلایل زیادی موجب افسردگی پس از زایمان می‌شوند، روش جلوگیری از آن نیز مشخص نیست. با این حال رعایت یک سری موارد می‌تواند در عدم ابتلا به افسردگی پس از زایمان مؤثر واقع شود. مثلاً برخی از خانم‌های کمال‌گرا بیش از توان از خودشان انتظار دارند. اگر تلاش‌های آن‌ها به نتیجه دلخواه نرسد موجب بروز این اختلال خواهند شد. خستگی و درماندگی خانم‌هایی را که تازه زایمان کرده‌اند یک قدم به افسردگی نزدیک می‌کنند. خانم‌هایی که احساس افسردگی دارند باید از وسواس در انجام کارها یا بیش از اندازه کارکردن دور باشند.
ارتباط دوستانه با افرادی که شرایطی یکسان با شما دارند می‌تواند یک راه جلوگیری از ابتلا به افسردگی باشد. صحبت‌کردن در رابطه با شرایط بد و اوضاع غیر قابل تحمل روشی عالی در جهت حفظ شرایط روحی است. اگر تمایلی به صحبت با اطرافیان خود ندارید می‌توانید به مرکز Childbirth Trust National مراجعه کرده و ارتباط برقرار کنید. زایمان نیز مانند سایر گام‌های بزرگ زندگی کلاس‌های آموزشی دارد که توانایی حفظ شرایط مطلوب را آموزش می‌دهند. اگر پزشک متخصص نشانه‌هایی از افسردگی را در فرد مشاهده کند، داروهای ضد افسردگی را تجویز می‌کند.
چگونه افسردگی پس از زایمان را در خودمان تشخیص دهیم؟
تشخیص افسردگی و قطعیت از بروز آن خود اولین قدم تشخیص است. متأسفانه مادرانی که اطلاع زیادی از اینگونه بیماری‌های شایع ندارند، حالات خود را طبیعی تلقی می‌نمایند. همچنین افرادی هم هستند که از تشخیص بیماری به علت‌های مختلف مانند خجالت کشیدن، ترد شدن و… ترس دارند. با وجود اینکه مادر افسرده تمایلی به محبت فرزند ندارند اما حس می‌کنند با تشخیص بیماری، کودک را از دست خواهند داد. پزشکان برخلاف تصور این گونه افراد تمام تلاش خود را می‌کنند تا مادر به حالت نرمال خود بازگردد و آسیبی به او و کودک وارد نشود.
پس داشتن آگاهی از این بیماری و تشخیص آن هیچ احساس ناراحتی را برای بیمار نخواهد داشت. دکتر متخصص یا ماما حین معاینه خانم‌هایی که به تازگی زایمان کرده‌اند، از حالات روحی آن‌ها سؤال می‌کنند. در بسیاری از شهرها برای تشخیص سلامت مادر یک برگه با سؤال‌های مربوط در این زمینه را ارائه می‌دهند؛ مادر با توجه به شرایطی که دارد به آن‌ها پاسخ دهد. این سؤالات معمولاً بهترین راه تشخیص است اگر بیمار با صداقت تمام به آن‌ها پاسخ داده باشد.
اولین کاری که باید پس از تشخیص افسردگی پس از زایمان انجام داد چیست؟
درجه یا شدت افسردگی یک مشخصه برای این سؤال است. پزشکی که بیمار را معاینه می‌کند مسئول تشخیص شدت افسردگی پس از زایمان بوده و در این مورد تخصص دارد. روش‌های درمان این بیماری بسته به شرایط، شدت و تشخیص پزشک به بیمار توصیه می‌شود. اگر مادر در شرایطی باشد که خود توانایی حل و درمان بیماری را داشته باشد، پزشک مواردی را به او توصیه می‌کند. با رعایت همین موارد بیمار به روال زندگی خود باز می‌گردد. این موارد شامل:
- ارتباط بیشتر با همسر، خانواده و دوستان
- صحبت‌کردن با فردی که توانایی کمک‌کردن به شما را داشته باشد.
- استراحت کافی
- خوردن غذاهای سالم
- انجام فعالیت‌هایی که احساس مثبت می‌دهند.
- اگر فردی از اطرافیان و دوستان تمایل به کمک در انجام کارهای روزانه شما داشت این اجازه را به او بدهید.
- ورزش
- مطالعه
- ارتباط با سازمان حمایت از زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان
- کنترل‌کردن خود و حفظ آرامش
نقش همسر و خویشاوندان در کمک به درمان افسردگی پس از زایمان چیست؟
اطرافیان فرد مبتلا به افسردگی پس از زایمان قسمتی از روند درمان هستند و اهمیت فوق‌العاده زیادی دارند. اطرافیان بیمار، خصوصاً والدین و همسر نباید خود را نگران و ناراحت نشان دهند. فرد بیمار با مشاهده این موضوع که خانواده‌اش کاملاً عادی با این موضوع برخورد می‌کنند، احساس خوشایندی خواهد داشت. این گونه افراد می‌توانند با مراجعه به مراکز درمانی و صحبت با پزشک متخصص اطلاعات بیشتری را جهت کمک به فرآیند درمان بیمار کسب نمایند.
درمان افسردگی پس از زایمان چگونه است؟
درمان افسردگی پس از زایمان با توجه به شدت بیماری تعیین می‌شود و دو روش دارد:
- روان درمانی
- مصرف دارو
روان‌درمانی برای بیمارانی توصیه می‌شود که تمایل دارند با روان‌شناس یا مشاور صحبت کنند و مشکلاتی که دارند را بیان نمایند. همین صحبت‌ها در جهت درمان بیمار عمل می‌کنند و بیمار پس از پایان دوره درمان حال خوبی خواهد داشت. همچنین روان‌شناس یا مشاور به بیمار روش‌های رویارویی با مسائل و مشکلات زندگی را آموزش خواهد داد.
داروهایی جهت درمان افسردگی پس از زایمان وجود دارند که علاوه بر فواید بسیار، دارای عوارض جانبی هستند. بیماران گاهی احساس می‌کنند که این نوع داروها اعتیادآور بوده و از مصرف آن‌ها اجتناب می‌نمایند؛ اما در حقیقت داروهای ضد افسردگی طبق شرایط بیمار ساخته شده‌اند. تنها به دلیل شیردادن مادر به نوزاد امکان دارد مصرف برخی از داروهای ضد افسردگی توصیه نشود. مدت زمانی که بیمار باید داروها را مصرف کند ۶ ماه است.
کلام آخر
شرایط هر شخصی در مواجهه و رویارویی با افسردگی پس از زایمان متفاوت است. بیمارانی هستند که شدت بیماری در آن‌ها کمتر دیده می‌شود و آسیبی به خود و دیگران نمی‌زنند. در مقابل بیمارانی نیز وجود دارند که خطر آسیب‌زدن به خود یا نوزاد را دارند؛ اما به هر صورت تشخیص افسردگی و اینکه افسردگی پس از زایمان چیست توسط مادر، به روند درمان کمک می‌کند. همچنین جلوگیری از این بیماری می‌تواند مؤثر واقع شود و فرد هرگز به افسردگی پس از زایمان مبتلا نشود.
