از بیماری‌ها و مشکلاتی که مردم این روزها با آن درگیر هستند می‌توان به کم خونی اشاره کرد. کم خونی یک نوع بیماری بوده که با کاهش تعداد گلبول قرمز و انتقال اکسیژن در خون همراه است. انواع کم خونی بر اساس دلایل پیشامد آن، به صورت مختلف وجود دارد که دارای علائمی مشابه از جمله خستگی و ضعف است. همچنین می‌تواند بسیار ضعیف و خفیف تا پیشرفته، متغییر باشد. گلبول قرمز به عنوان حامل اکسیژن به بافت‌های بدن عمل می‌کند. در زمانی که بدن شما به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند، کم خونی رخ می‌دهد. کم خونی انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن کم خونی ناشی از فقر آهن است.
انواع کم خونی
کم خونی فقر آهن (IDA)
از شایع‌ترین نوع کم خونی می‌توان به کم خونی به‌واسطه فقر آهن اشاره کرد. همانطور که اسمش پیداست این کم‌خونی به علت کمبود آهن به‌وجود می‌آید.
علائم اکتسابی کم خونی فقر آهن (IDA):
- کاهش اشتها به ویژه در کودکان و نوزادان
- شکنندگی ناخنها
- تورم و درد در ناحیه زبان
وقتی آهن به میزان کافی در بدن وجود ندارد نمی‌تواند به اندازه کافی گلبول قرمز تولید کند به‌همین خاطر حمل اکسیژن توسط گلبول قرمز به مشکل می‌خورد. این کم‌خونی به مرور زمان می‌تواند باعث ایجاد تنگی نفس، احساس خستگی شود.
دلایل کم خونی فقر آهن (IDA):
- زخم‌های داخلی
- پولیپ‌های روده یا سرطان روده
- عادت ماهانه طولانی و سنگین
کم خونی سیدروبلاستیک
در این نوع کم خونی، بدن شما برای ساخت هموگلوبین – پروتئین حامل اکسیژن، از آهن استفاده کند. این تجمع آهن باعث تشکیل گلبول‌های قرمز آنرمال به نام سیدروبلاست می‌شود.
علائم این نوع کم خونی شامل موارد زیر است:
- درد قفسه سینه
- ضربان قلب تند
- سردرد
- ضعف و خستگی
- مشکل تنفسی
کم خونی سیدروبلاستیک شامل دو نوع است:
اکتسابی: فرد در اثر قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی یا دارویی به این نوع دچار می‌شود.
ارثی: زمانی اتفاق می‌افتد که جهش ژنی تولید طبیعی هموگلوبین را مختل کند.
*علائم این کم خونی در هر دو نوع مشاهده می‌شود و تفاوتی ندارد.
درمان این کم خونی از انواع کم خونی، به علت آن بستگی دارد. اگر به صورت اکتسابی باشد باید از مصرف مواد شیمیایی یا دارویی جلوگیری کنید. می‌توان از ویتامین B6 درمانی یا پیوند مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی استفاده کرد.
کم خونی آپلاستیک (هیپولاستیک)
همان طور که می‌دانید سلول‌های خونی از سلول‌های بنیادی مغز استخوان ساخته می‌شوند. هنگامی که به این نوع کم خونی دچار می‌شوید، سلول های بنیادی شما آسیب دیده و نمی‌تواند سلول خونی جدید، به اندازه تولید کند.
علائم این نوع کم خونی عبارتند از:
این بیماری نیز در صورت ابتلای ارثی می‌تواند به علت شرایطی از جمله کم خونی فانکونی، سندرم شوخمن-دیاموند، کم خونی دیاموند-بلفکان باشد. چرا که باعث آسیب به سلول‌ها و باعث کم خونی آپلاستیک می‌شود.
دلایل اکتسابی این نوع از انواع کم خونی نیز عبارتند از:
- بیماری‌های خود ایمنی (لوپوس، آرتریت، روماتوئید و… )
- مواد شیمیایی (آفت کش ها، بنزن، آرسنیک و… )
- عفونت‌ها (هپاتیت، اچ آی وی، ویروس اپشتین بار و… )
- پرتو درمانی و شیمی درمانی برای سرطان
کم خونی دیسیرتروپوئیک مادرزادی (CDA)
از انواع کم خونی می‌توان به کم خونی نوع CDA اشاره کرد. CDA نوعی از کم خونی بوده که تعداد گلبول‌های قرمز سالم در خون را کاهش می‌دهد. تمام CDA ها از خانواده منتقل می‌شود و کاملا ژنتیکی و ارثی است. سه نوع CDA وجود دارد: نوع ۱، نوع۲ و نوع۳؛ نوع ۲ رایج‌ترین و نوع ۳ نادرترین نوع این کم خونی محسوب می‌شوند.
علائم کم خونی CDA:
- خستگی مزمن
- زردی پوست و چشم ها (زردی)
- رنگ پریدگی پوست
- از دست دادن انگشتان پا و دست هنگام تولد
بسته به شدت بیماری پزشک می‌تواند از راه‌های انتقال خون، پیوند سلول بنیادی، استفاده از دارو برای کاهش سطح آهن، داروهای درمان سرطان خون و… استفاده کند.
کم خونی همولیتیک خود ایمن
یکی دیگر از انواع کم خونی، کم خونی همولیتیک خود ایمن است. این نوع کم خونی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی شما سریع‌تر از تولید گلبول‌های قرمز، به آن‌ها حمله کند و آن‌ها را از بین ببرد. افراد مبتلا به بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس، به احتمال بالا به این نوع کم خونی دچار می‌شوند. همچنین داروهایی مانند متیلدوپا، پنی سیلین، کینین نیز می‌تواند باعث کم خونی همولیتیک خود ایمن شوند.
تالاسمی
تالاسمی یا کم خونی مینور به دلیل جهش ژنتیکی DNA سلول‌های ساخت هموگلوبین ایجاد می‌شود، رخ می‌دهد. جهش‌های مختلف با تالاسمی از والدین به فرزندان انتقال پیدا می‌کند. برخی از نوزادان از بدو تولد علائم این بیماری را از خود نشان می‌دهند. اما در اکثر مواقع در طول دو سال اول زندگی علائم را نمایش می‌دهند.
علائم تالاسمی عبارتند از:
- خستگی
- ضعف
- کم رنگ شدن یا زرد رنگ شدن پوست
- تغییر شکل استخوان صورت
- تورم شکم
- ادرار تیره
مولکول های هموگلوبین که اکسیژن در خون را به بدن می‌رسانند، از زنجیره‌هایی به نام آلفا و بتا ساخته شده‌اند. در تالاسمی، تولید هر دو نوع زنجیره آلفا یا بتا کاهش می‌یابد و در نتیجه آلفا تالاسمی یا بتا تالاسمی ایجاد می‌شود.
- در آلفا تالاسمی، شدت بیماری به تعداد جهش‌های ژنی نوزاد از والدین بستگی دارد. هرچه ژن‌های جهش یافته تعداد بیشتری داشته باشد، تالاسمی شدیدتر است.
- در بتا تالاسمی، شدت بیماری بسته به این است که کدام قسمت مولکول هموگلوبین تحت تاثیر قرار بگیرد.
عوارض تالاسمی از متوسط تا شدید می‌تواند شامل مواردی از جمله: اضافه بار آهن، تغییر شکل استخوان، بزرگ شدن طحال، مشکلات قلبی و… باشد.
کم‌خونی سیکل سل
کم خونی سیکل سل که به آن کم خونی داسی شکل نیز می‌گویند. از مجموعه اختلال‌هایی است که توسط بیماری سیکل سل به‌وجود می‌آید. این نوع کم خونی یک نوع اختلال ارثی در گلبول‌های قرمز است. در حالت عادی شکل گلبول‌های قرمز دایره‌ای شکل است و به راحتی می‌تواند در عروق خونی حرکت کند.
علائم کم خونی داسی شکل:
- ورم دست و پا
- به تعویق افتادن بلوغ در نوجوانان
- اختلالات بینائی
- دردهای مداوم در قفسه سینه، شکم و مفاصل
- عفونتهای مکرر
زمانی که فرد دچار این نوع کم خونی می‌شود گلبول قرمز به شکل حلال در می‌آید و برای حرکت در عروق دچار مشکل می‌شوند و رسیدن اکسیژن به بافت‌ها به مشکل می‌خورد. اغلب افراد که این مشکل دچار هستند درمانی ندارد و به واسطه یک‌سری دارو عوارض بیماری را کم کرده و برای کاهش درد موثر است.
کم خونی در اثر کمبود ویتامین
این نوع کم خونی باعث کاهش گلبول‌های قرمز در بدن می‌شود و وقتی فرد دچار آن می‌شود دریافت ویتامین‌های خاصی در بدن به مشکل می‌خورد.
علائم کم خونی ناشی از کمبود ویتامین:
- ضعف حافظه
- کاهش وزن
- اختلالات عصبی
- تغییرات شخصیتی
- لرزش
ویتامین‌هایی که به این کم‌خونی مرتبط است مانند ویتامین ب 12، ویتامین c و فولات است. این کم‌خونی با تغییر رژیم غذایی و مصرف مکلمل‌ها قابل درمان است.
کم خونی در اثر کمبود فولات
فولات همان ویتامین ب۹ است. این ویتامین در میوه‌ها و سبزیجات پیدا می‌شود. زمانی که بدن نتواند به اندازه کافی فولات جذب کند باعث کمبود این ویتامین در بدن می‌شود.
دلایل اکتسابی کم خونی در اثر کمبود فولات:
- مصرف بعضی داروها مانند داروهای ضد تشنج
- برداشتن بخش بزرگی از روده بزرگ به دلیل جراحی
- مصرف بیش از اندازه الکل
- وجود نوعی بیماری در روده
عوارض کم خونی در بدن
کمبود گلبول‌های قرمز و در نتیجه کم‌خونی باعث عواملی چون خستگی بیش از اندازه می‌شود به شکلی که فرد هر چقدر بخوابد این کم‌خوابی تامین نمی‌شود. همچنین باعث زایمان زودرس می‌گردد و برای افرادی که دچار بیماری قلبی هستند؛ به تپش قلب و ضربان قلب زیاد منجر می‌شود.
عوامل افزایش ریسک به وجود آمدن کم خونی
قاعدگی: خانم‌‌هایی که به یائسگی رسیده‌اند خطر ابتلا به کم‌خونی در آن‌ها کمتر است؛ زیرا در زمان دوران قاعدگی خانم‌ها گلبول‌های قرمز زیادی از دست می‌دهند.
بیماری‌های روده‌ای: بیماری روده‌ای از جمله کرون و سلیاک باعث می‌شود جذب ویتامین بدن کم شود و کم‌خونی به وجود می‌آید.
سابقه خانوادگی: اگر دارای سابقه خانوادگی کم‌خونی هستند درصد ابتلا شما بسیار زیاد است.
از دست رفتن خون به آرامی: زمانی که بدن شما دچار زخمی می‌شود و در اثر آن خونریزی می‌کند باعث فقر آهن و کم‌خونی بدن می‌گردد.
بارداری: در زمان بارداری حتما فولیک‌اسید و مولتی‌ویتامین و قرص آهن استفاده کنید وگرنه ریسک شما برای ابتلا به کم‌خونی زیاد می‌شود.
رژیم غذایی نادرست: اگر شما رژیمی را شروع کنید که در آن کمبود ویتامین‌های لازم بدن وجود داشته باشد باعث می‌شود شما دچار کم‌خونی شوید.
یک‌سری بیماری های مزمن: ارسایی کلیه، دیابت، سرطان می‌تواند بدن را با کمبود گلبول قرمز روبه‌رو کند و در نتیجه کم‌خونی به‌وجود می‌آید.
راه درمان کم خونی
نوع درمان بستگی به میزان کم خونی دارد. علائم کم خونی به مرور زمان با نشانه هایی از خستگی، بی حالی، عدم توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، ضعف و ناتوانی، رنگ پریدگی و… به وجود می آید. برای تشخیص آن کافی ست آزمایش خون بدهید. در بیشتر افراد مصرف آهن به صورت خوراکی توصیه می شود. قرص های خوراکی معمولا ارزان و بی خطر هستند. برخی داروها و غذاها ممکن است با مصرف همزمان قرص اهن تداخل ایجاد کند. بنابراین توصیه می شود قرص آهن با فاصله از مکمل های کلسیم، قهوه، غذا و مقادیری از آنتی بیوتیک ها مصرف شود.
قرص آهن بهتر است یک الی دو ساعت با فاصله از غذا مصرف شود. اما در مورد داروهای ضد ترشح معده بهتر است این فاصله به صورت دو ساعت قبل تا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسیدها می باشد. آهن در محیط اسیدی بهتر جذب شده. بنابراین مصرف آن با فرآورده های اسیدی (مثلا یک لیوان آب پرتقال) یا قرص های حاوی ویتامین C، جذب آهن را افزایش می دهد.
کم‌خونی راه‌های برای درمان دارد که برحسب اینکه چه نوع کم‌خونی دارید لازم است دارو مصرف کنید. اما یکی از بهترین مکمل‌ها که برای تشخیص کم‌خونی تجویز می‌شود مکمل هموفیکس بوده که ساخت شرکت کیمیا آرا است.
در اینجا راه‌های درمان کم‌خونی براساس نوع کم‌خونی را توضیح می‌دهیم:
درمان کم خونی فقر آهن و فقر ویتامین ها
مصرف مکمل و رژیم غذایی مناسب است.
درمان کم‌خونی آپلاستیک
برای این افراد خون تزریق می‌شود و سطح گلبول‌های قرمز افزایش می‌یابد. در شرایطی پیوند مغز و استخوان نیز صورت می‌گیرد.
درمان کم‌خونی سیکل سل
درمان این نوع کم‌خونی توسط مسکن، اکسیژن، مایعات خوراکی برای کنترل درد و پیشگیری است. همچنین دارویی به اسم hydroxyurea برای درمان سرطان خون مصرف می‌شود.
درمان کم‌خونی تالاسمی
تزریق خون، مکمل آهن با قرص اسید فولیک در شرایط حاد درمان این کم خونی است. همچنین پیوند مغز استخوان و درآوردن طهال از سری کارهای بهبود کم‌خونی تالاسمی محسوب می‌شود.
کم‌خونی ناشی از بیماری های مزمن و زمینه‌ای
برای این نوع کم‌خونی درمان مشخصی وجود ندارد. اما اگر علائم این کم‌خونی شدید باشد پزشک تزریق خون و هورمون سنتتیکی که به واسطه کلیه انجام می‌شود را تشخیص می‌دهد.
کلام پایانی
زمانی که به پزشک معالج مراجعه کنید ابتدا از سوابق بیماری خانوادگی‌تان از شما سوال می‌کند و سپس از شخص می‌خواهد تا آزمایش شمارش کامل خون و آزمایش بررسی سایز و شکل گلبول‌های قرمز خون را انجام دهد. کم خونی انواع مختلفی دارد که اگر سطحی باشد با خوردن مکمل‌هایی چون هموفیکس می‌توانید جبران کنید. اما اگر بسیار شدید باشد باید به پزشک مراجعه کرده تا درمان به‌صورت جدی انجام گردد.
