زمان ابتلا به این بیماری، افراد از پزشک معالج خود می‌پرسند که آیا پوکی استخوان قابل درمان است یا خیر؟ در واقع عوارض و علائم این بیماری از بروز انواع کمردرد، درد مفاصل، مشکلات در راه رفتن و … به قدری زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد که می‌توان از آن به عنوان یکی از بدترین بیماری‌های قرن نام برد.
پوکی استخوان چیست؟
زمانی که بافت استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند بیماری پوکی استخوان یا استئوپروز (osteoporosis) خودش را نشان می‌دهد. در افراد مبتلا به پوکی استخوان، با کوچکترین ضربه به مچ‌ها، لگن و ستون فقرات آسیب وارد می‌شود. حتی در موارد شدید این بیماری؛ تنها با یک سرفه فرد می‌تواند دچار عارضه در استخوان‌های خود بشود.
احتمال رخداد پوکی استخوان در مردان و زنان وجود دارد اما در زنان به علت تغییرات هورمونی شیوع بیشتری دارد و در این بین زنان بالای ۵۰ سال (یائسه) بیشتر در گیر می‌شوند.
آیا پوکی استخوان قابل درمان است؟
درمان سریع این بیماری به تشخیص سریع و زود هنگام آن بستگی دارد که نتیجه‌ی بهتری را هم به دنبال خواهد داشت. درمان‌های مربوط به پوکی استخوان طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود. جلوگیری از، از دست دادن مواد معدنی یا کمتر کردن سرعت آن، افزایش تراکم استخوان‌ها و … همگی به کاهش دردهای ناشی از این بیماری منجر خواهش شد.
در صورتی که فرد در سنین پایین و زمانی که بیماری به مرز هشدار نرسیده است؛ قابل درمان می‌باشد. البته درمان به صورت کامل انجام نخواهد شد مگر آنکه فرد در مراحل اولیه و سنین پایین نسبت به آن آگاهی پیدا کرده باشد.
علائم هشدار دهنده‌ی پوکی استخوان چیست؟
۱- احساس خستگی همیشگی به علت درد شدید در استخوان‌های گردن، پاها و کمر و یا گرفتگی‌های ماهیچه‌ای مداوم.
۲- شکستگی سریع و خارج از حد انتظار در استخوان‌ها با وارد آمدن کوچکترین فشار و ضربه
۳- سخت شدن تنفس به علت فشردگی در دیسک‌های ستون مهره‌ها و کاهش ظرفیت ریه‌ها
۴- کم شدن طول قد فرد بعد از ۵۰ سالگی به اندازه‌ی ۳ تا ۴ سانتی متر.
۵- خم شدن گردن فرد به جلو (به اصطلاح قوز درآوردن) و دفرمیته شدن بدن.
پوکی استخوان در زنان
آمارهای جهانی نشان می‌دهد که بیشترین میزان درگیری در این بیماری در زنان گزارش شده است. از هر ۳ زن یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است در حالی که از هر ۵ مرد یک نفر درگیر می‌شود و این نشان دهنده‌ی آمار بیش از دو برابری در بین زنان است. دلایل متفاوتی وجود دارد که زنان بیشترین ابتلا را دارند:
- سبک و کوچک بودن استخوان‌ها در زنان: زنان در مقایسه با مردان از قد و قامت کوتاه و کوچکتری برخودارند و به همین علت استخوان‌های سبکتری هم دارند.
- بارداری در زنان: یکی از فاکتورهای موثر، بارداری در زنان است. جنین تا زمانی که در بدن مادر هست و حتی در زمان شیردهی نیز از منابع معدنی به ویژه کلسیم بدن مادر تغذیه می‌کند. اگر مادر میزان قابل توجهی از ذخیره‌ی کلسیم و ویتامین D را در بدن خود نداشته باشد؛ کودک از ذخیره‌ی کلسیم موجود در استخوان مادر استفاده می‌کند.
- طول عمر زنان: زنان به طور متوسط ۵ سال بیشتر از مردان عمر می‌کنند. هر سال بدن حدود ۳ درصد از توده‌ی بدنی خود را از دست می‌دهد. پس طولانی شدن عمر، ابتلا به پوکی استخوان را سرعت می‌بخشد.
- تغییرات هورمونی به ویژه دوران یائسگی: هورمون استروژن برای حفظ سلامت استخوان‌ها ضرورت دارد و نقش محافظتی در از دست رفتن کلسیم دارد. دفتر سلامت زنان در آمریکا می‌گوید که در ده سال اول یائسگی بدن زنان یک چارم توده‌ی استخوانی خود را از دست خواهد داد.
- تغییرات هورمونی: زنانی که قبل از یائسگی و سن ۴۰ تا ۴۵ سال اقدام به برداشتن رحم خود کنند، زنان و حتی مردانی که ورزش‌های سنگین انجام دهند، چاقی بیش از حد و مشکلات عصبی حتی در مردان هم می‌تواند پوکی استخوان را به دنبال داشته باشد.
دلایل مهم دیگر در ابتلا به پوکی استخوان
کلسیم، فسفر، منیزیم و زینک به عنوان مواد معدنی مهم و لازم در رشد و استحکام استخوان‌ها شناخته شده‌اند. از طرفی در عملکرد قلب، مغز و اندام‌های دیگر نیز کلسیم به عنوان یک ماده اساسی ظاهر می‌شود. این اندام‌ها برای ادامه فعالیت نیاز به کلسیم باز جذب شده از استخوان‌ها دارند.
زمانی که میزان مصرف کلسیم از طرف شخص به حد کافی نباشد، تولید استخوان با مشکل مواجه خواهد شد، در این حالت استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند. به‌طور کلی دلایل مهمی که سبب بروز پوکی استخوان می‌شوند عبارتند از:
- کمبود هورمون‌های جنسی در مردان
- عدم مصرف کافی کلسیم و ویتامین D3
- عدم انجام حرکات تمرینی و ورزشی
- مصرف خود سرانه و بیش از حد داروهای حاوی کورتون
- اختلال در عملکرد غده تیروئید
- سرطان استخوان
- مشکلات و اختلال‌های ژنتیکی
- عدم استفاده و به کار گرفتن عضلات
پوکی استخوان در جوانی
احتمال رخداد این بیماری معمولا در سنین بالاست اما گاهی ممکن است با جوانی روبه رو شوید که به پوکی استخوان مبتلا شده است و پیش خودتان می‌گویید که برای افراد جوان هم آیا پوکی استخوان قابل درمان است؟ باید بگوییم که جوانان مبتلا به این بیماری که گاها به دلایل ژنتیکی، صرف داروهای کورتیکواستروئیدی و عدم تحرک در سنین پایین دچار شده‌اند؛ با نشانه‌ای مانند لنگ زدن پا، درد کمر و لگن و پا حین راه رفتن، قوز (کیفوز) و قفسه‌ی سینه‌ی فرو رفته مواجه می‌شوند.
این افراد باید ضمن مراجعه به پزشک و تشخیص دقیق این بیماری، برای جلوگیری از پوکی استخوان در جوانی؛ نسبت به درمان سریع خود چه به صورت دارویی و چه تغییر سبک زندگی اقدام نمایند تا در سنین بالاتر مشکلات کمتری گریبان‌گیرشان بشود.
راهکارهای تشخیص پوکی استخوان
با پیشرفت علم پزشکی، روش‌های نوین، دقیق و کم خطری برای تشخیص پوکی استخوان به وجود آمده است. در جوانان تشخیص اولیه با گرفتن شرح حال پزشکی و پرسش در مورد سابقه‌ی بیماری در خانواده فرد انجام می‌شود. علاوه بر آن با انجام روش‌های زیر نیز به راحتی به تشخیص درست می‌توان رسید:
- انجام آزمایش خون و بررسی میزان گلبول‌های سفید، قرمز، پلاکت و هموگلوبین که به طور غیر مستقیم بر پوکی استخوان اثرگذارند. همچنین بررسی ویتامین D3، کلسیم و منیزیم موجود در خون هم مهم هستند. در واقع آزمایش خون ارزان‌ترین و آسانترین روش تست اولیه در پوکی استخوان است.
- آزمایش نشانگرهای بیوشیمیایی مربوط به استخوان: در بدن ما نشانگرهایی وجود دارند که در صورت وجود غلظت بالای ان در خون می‌توان پی به تجزیه استخوان‌ها و در نهایت بروز پوکی اسستخوان برد. CTX یکی از این نشانگرهاست که که مقدار بالای آن در خون یعنی استخوان‌ها در حال تجزیه شدن هستند.
- نمونه برداری از استخوان: روش بیوپسی یک روش سخت، دردآور و هزینه‌بری است که با کمک سوزن‌های مخصوص، بخشی از بافت استخوانی برداشته می شود و جهت بررسی به آزمایشگاه انتقال داده می‌شود. معمولا از نمونه‌برداری در تشخیص انواع تومورها و ناهنجاری‌ها استفاده می‌شود.
- اسکن ساتخوان‌ها با کمک اشعه‌ی ایکس: DEXA روشی است که از استخوان‌های مهره‌ها و ران با کمک اشعه‌ی ایکس عکس برداری می‌شود. پس از تاباندن آن اشعه به استخوان‌ها و میزان عبور آن از بافت استخوانی با کمک دستگاه‌های مخصوص، میزان اشعه‌های خروجی تحلیل و در نهایت تراکم بافت استخوانی فرد مشخص می‌گردد.
راهکار درمانی پوکی استخوان
برای پیشگیری از پوکی استخوان و یافتن بهترین روش درمانی برای پوکی استخوان در مرحله‌ی اولیه‌ی این بیماری؛ داشتن رژیم غذایی مناسب و غنی از کلسیم و ویتامین D، که با مصرف محصولات لبنی، سبزیجات سبز، حبوبات مانند لوبیا، اسفتاده از غلات صبحانه و … دریافت می‌شود و قرار گرفتن به مدت ۱۵ دقیقه در معرض نور آفتاب به صورت روزانه نیاز بدن به ویتامین D را برطرف می‌کند.
در صورتی که فرد نتواند این نیاز را تأمین کند؛ باید از طریق مکمل‌های دارویی به نیاز روزانه‌ی ویتامین خود بپردازد. در واقع حضور این ویتامین به جذب بهتر کلسیم کمک می‌کند.
مکمل بونی مگز پلاس به عنوان دیگر راهکار درمانی پیشنهاد می‌شود. این مکمل دارویی که توسط شرکت کیمیاآرا در ایران تولید شده است به شکل ساشه‌های جوشان ۴ گرمی موجود است.
از خصوصیات این مکمل غذایی این است که حاوی مواد ضروری و مهم برای بدن از جمله: روی، کلسیم، منیزیم، ویتامین D3 و ویتامین ث می‌باشد.
مصرف این مکمل به استحکام بیشتر استخوان‌ها و مفاصل و سلامت دندان‌ها کمک خواهد کرد. این مکمل برای تمام افراد بالای ۹ سال حتی زنان باردار و شیرده، زنان یائسه، افراد دیابتی، دارای فشار خون بالا و … مناسب و بی خطر است. کلسیم موجود در این مکمل برای کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه نیز مفید است.
تغییر سبک زندگی از دیگر راهکارهای مهم درمانی است. در این مسیر فرد با اصلاح تغذیه، انجام حرکات ورزشی، دوری از مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های دارای کافئین زیاد و الکل، پرهیز از خود درمانی به ویژه داروهای حاوی کورتون و انجام تست‌های پزشکی مداوم به منظور چکاپ می‌تواند در درجه‌ی اول تا حدود زیادی به پیشگیری و درمان بپردازد.
سخن آخر
اکثر ما پس از مواجه با بیماری پوکی استخوان از خود می‌پرسیم که آیا پوکی استخوان قابل درمان است؟ بهتر است بدانید که پوکی استخوان یک بیماری نهفته در افراد است که می‌تواند از سنین جوانی آرام آرام آغاز شود و در سنین پیری به ناگاه بروز پیدا کند. با توجه به آمار نگران کننده‌ی شیوع این بیماری در جهان و ایران؛ لازم است افراد ضمن شناخت کامل آن نسبت به پیشگیری از طریق مراقبت پزشکی درمانی و اصلاح وضعیت زندگی خود اقدام نمایند. افرادی که به نوعی با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند باید به اقدامات درمانی موثر و درست مانند مصرف داروهای مکمل اثرگذار اهتمام ورزند.
